De mooie tragiek van 'de zomer van '45'

1945-2025. Tachtig jaar bevrijding leidde er toe dat ik terugdacht aan de tv-serie 'De zomer van '45' (1991, NCRV). Ik had de dvd-serie nog ergens, toch? Het had indruk gemaakt. Dat weet ik nog. Maar waaróm? Veel later dan 1991, ergens in mijn periode in Groningen, had ik een verzamelwoede voor oude tv-series op dvd verzameld (denk ook onder andere aan 'Allo 'Allo, James Bond, Bassie & Adriaan, Flying Doctors, Mr. Bean). Die ik met een beamer op de enorme witte muur in mijn oude winkelwoning aan de Zwarteweg keek. Zo ook deze. Vermoedelijk alweer 15 jaar geleden. Maar hoe ik ook zocht: ik had de dvd-box waarschijnlijk weggeven. Via Marktplaats regelde ik een nieuwe tweedehands. En ik keek weer. Het raakte opnieuw. En ik begrijp nu waarom.

In het kort

De Zomer van '45 is een Nederlandse dramaserie over twee vrouwen die tijdens de bevrijding van Nederland verliefd worden op Canadese soldaten. Ze raken zwanger, maar ondervinden daarna veel problemen in de naoorlogse samenleving. Jaren later gaan hun kinderen op zoek naar hun vaders in Canada. De serie is gebaseerd op waargebeurde verhalen. Drama is er. Tragiek meestal. Het goede acteerwerk, met name van Renée Fokker, valt op. Zo is de liefde tussen Anna en Jim echt. In mijn onderzoek over deze serie lees ik dat beide acteurs (Wil van Kralingen en David Palffy ook écht een relatie hadden). En ik zie de hoofdrolspelers dankzij goede kappers en grime, mogelijk in een draaiperiode van een jaar, 35 jaar ouder worden. En dat geloofwaardig spelen.

Middeleeuws, of achterlijke manier van samenleven

Vooraf ben ik mijn er bewust van dat de serie dateert uit een nog enigszins verzuild Nederland. De protestantse omroep NCRV komt met een wrede verhaallijn over de Katholieke Maria en hoe haar familie en de kerk haar baby wegnemen na geboorte. Maar ook de opvattingen uit de andere verhaallijn, die van Anna over haar achtergrond als Gereformeerd (Protestants) meisje uit Zeeuws-Vlaanderen, komen achterlijk over. Met de ogen van nu. En zo kijk ik ook, met de vraag of er in 1991 politiek over de rug van de andere zuil wordt bedreven 

In de bonusdocumentaire op de laatste dvd zeggen de schrijvers van de serie dit mooi: "We wilden er geen bad guys van maken, het gaat over mensen die het goed bedoelden. In de gegeven situatie hadden ze het beste met de ander voor. Maar daardoor was het des te gruwelijker. Soms leek het wel of we naar de Middeleeuwen keken. We willen geen verwijten maken, maar we wilden met verbijstering kijken naar wat er gebeurde. Het leed was al groot genoeg voor de mensen. Als je nu nog gaat zeggen van 'zou je niet beter dit of beter dat anders doen'.....  dat wilden wij helemaal niet. Niet het vingertje opheffen.

Men had tijdens de oorlog natuurlijk de hoop dat er na afloop veel ging veranderen. Wat er niet is veranderd is het begrip tussen mensen, de communicatie. Men is niet onmiddellijk opener geworden. De facto zijn we bevrijd, maar in veel opzichten niet. Mensen zijn innerlijk niet vrijer geworden.

Je zou, filosofisch gezegd, de zomer van ‘45 ook de ware bevrijding kunnen noemen. Voor een aantal mensen komt die bevrijding pas 35, 40 jaar later. Die dingen die gebeurd zijn vormen een emotionele bevrijding als ze oud zijn geworden."

Canadese bevrijdingskinderen: maatschappelijke relevantie

Bij de opnames in 1990 was er sprake van een groep 'Canadese bevrijdingskinderen'. Maar ook tien jaar eerder in 1980 bij reüniefeesten van Canadese bevrijders. Het zijn Nederlandse kinderen van 35 jaar (1980) en 45 jaar in 1990, die verwerkt werden door Canadese soldaten in Zeeland, Brabant en onder andere Limburg. Kinderen die nooit een vader hadden gekend. En op zoek gingen naar hun wortels. Soms met succes, vaak ook niet. Hun verhalen, hun tekort aan een normaal gezinsleven, het moeten leven met telkens uitleggen hoe de familie in elkaar stak. Als ze er al mochten zijn, als hun echte verhaal al bekend mocht zijn. De NCRV-serie gaf deze groep een plek, een bestaansrecht. Begrip.

Het is immers makkelijk, vooral uit religieus oogpunt, om de losse zeden van de jongeren van 1945 te zien als zondig. Ik vind dat je het ook anders kan zien. Dat doet de serie. Er waren in die bevrijdingszomers veel meisjes op straat. Vrij. De Nederlandse jongens van hun leeftijd zaten in Duitsland, of waren ondergedoken. Wat jongeren van die leeftijd doen, zoals met elkaar uitgaan, kon niet. Maar toen kwam de bevrijding. En reden de geallieerde helden onze steden binnen. Goed gevoed, wel met enige oorlogservaringen, maar het was voorbij. Er was alle reden om de teugels los te laten en plezier te hebben. Daarbij hoort ook verliefd worden en wat er verder gebeurd. In de documentaire zegt zo'n bevrijdingskind: "Je leefde in een roes. Het was de mooiste tijd van m’n leven in de oorlog. In de oorlog mochten we niks, moesten we acht uur thuis zijn. Nu zaten we voor op de tanks en gingen we dansen met de Canadezen."

Mooie beelden

De serie heeft een aantal filmische scenes waardoor er iconische beelden blijven hangen. Vooral het dualisme tussen Canada en Nederland wordt goed in beeld gebracht, met onder andere opnames in Friesland (Vlieland, Driesum). Maar ook de Rocky Mountains zijn nooit ver weg in beeld. Ze raken het onderbewustzijn, waarin de spanning tussen avontuur (Canada) en het vasthouden aan je, meer veilige, achtergrond in Nederland telkens op het spel staan.

De pogingen van Anna en later haar zoon Robert, om een toekomst op te bouwen over zee, stranden in het verhaal. Omdat het leven andere wendingen nam. Hier werd er iets in mij wakker.

Resoneren

In mijn achtergrond zit ook de Canadese link. Er woont familie over de oceaan. Ik was er twee keer. Het leven in twee werelden, ik herken het. Voel het. Toch zit er vanuit Canada géén trek op mij. Daarvoor is er een ander land. Mijn eerdere pogingen om in Australië te raken strandden tot zo nu toe. 

Het is dit jaar 25 jaar gelden sinds ik voor het eerst in Australië kwam. En ik ben terug gegaan naar Nederland. En terug naar Down Under. Inmiddels drie keer (2006, 2012 en 2016). Actrice Wil van Kralingen (Anna) zegt het zo over eerste liefdes: "Instinctief weten ze dat ze voor elkaar bedoeld zijn. Ze worden geleefd. Die mensen overkomen dingen. Ze zijn niet in staat om een eigen leven te sturen. Het zijn kleine dingen geweest, toevalligheden, die ons leven hebben bepaald Soms krijg je wat je wilt. Uiteindelijk. En meer. Friends. Familie. A lover."

Daarmee raakte de serie mij nog meer dan eerdere kijkmomenten.

Afleveringen

1. Najaar 1944. Het zuiden van Nederland wordt bevrijd door Canadese troepen. In een dorp in Zeeuws-Vlaanderen ontmoet Anna Bayens de Canadees Jim Weaver. Het is liefde op het eerste gezicht.
2. In het klooster ontmoet Maria Liza en zij worden vriendinnen. Maria moet haar kind afstaan ter adoptie. Joey regelt voor Anna en Jim een romantische avond. Jim wordt ontslagen en moet naar Canada.
3. Terug in Canada leest Jim in een brief van Anna dat ze zwanger is. Jennie vertrekt naar David in Canada en Anna gaat naar Amsterdam. Maria ontmoet Liza weer en besluit een baantje te zoeken.
4. Anna krijgt een zoon, Robert, een kind van Jim - haar grote Canadese liefde. Ze gaat met Robert naar Canada om te ontdekken wat Jim voor haar voelt. Maria werkt bij mevrouw Jelgersma.
5. Het is 1953. Maria werkt in een ziekenhuis op de couveuse-afdeling. Anna en Robert wonen inmiddels bij de fotograaf Willet. Hij vraagt Anna een fotoreportage te maken over een ziekenhuis.
6. Het is 1966. De kinderen van Anna en Maria (Robert en Irene) zijn volwassen. Zij gaan beiden hun respectievelijke vaders zoeken in Canada. Robert verschilt totaal van zijn vader Jim.
7. Het is 1979. Anna maakt een fotoreportage van een balletgroep en raakt onder de indruk van één van de dansers. Na de dood van haar moeder twijfelt Anna of ze toen de juiste beslissing heeft genomen.
8. De zomer van 1980. Anna accepteert Jims huwelijksaanzoek. Er komt een geweldig feest, waarbij ook Maria en Irene aanwezig zijn. Door een incident komt dan ook voor Maria eindelijk de bevrijdingsdag.