Nostalgie: bordspel Elfstedentocht (1976)

Één keer in de twee weken hebben we in The Friezinn een bordspelavond. Corona leidde er toe dat veel bordspellen werden gekocht om thuis te spelen, maar ook dat de oude weer populair werden. Na de openstelling van de samenleving misten veel echte spelliefhebbers het spelen. Ook omdat er vaak nieuwe spellen werden gekocht en dat je die al zo vaak met je familie en vrienden speelde. Zouden er ook andere fans zijn die de nieuwe spellen met je zouden willen spelen?

In The Friezinn spelen we verschillende spellen in verschillende samenstellingen. En toen was er opeens 'Elfstedentocht'. Dat ik vroeger als puber speelde. Op één bordspelavond speelde ik het weer. Het fascineerde mij. En dan wil ik meer weten.

Achtergrond
Spelidee en ontwerp: Jannis C. Datthijn
Ontwikkeling en productie: Bevink Edities
Illustraties: Dick Valentijn
Grafische vormgeving: Derijcke en Koch Studio's

Het spel werd door het Friesch Dagblad uitgegeven in 1976, een jaar waarin er al dertien jaar geen Tocht werd uitgeschreven. Elfstedentochtwinnaar Jeen van den Berg (1954) werd gevraagd om mee te denken. En hij schreef 'een voorwoord' in de handleiding:

"Elfstedentocht!

Spanning tot en met, precies als in de echte wedstrijd. Steeds wisselen aan kop, want het spel is getoetst aan de werkelijkheid. Ouderen beleven de tocht opnieuw en jongeren weten wat hun te wachten zal staan. Op sportieve wijze je krachten meten en daarbij is conditie erg belangrijk. Maar zoals in de wedstrijd zelf is het ook hier: je hersens gebruiken, krachten sparen en zuinig zijn met je reserves. En krijg je een tegenslag, ook daar kom je overheen. Zet door!

Een 'oud'-elfstedenrijder wenst jullie vele gezellige en spannende uren!"

Kort

In het kort strijd je als schaatser een strijd om zo snel mogelijk langs de elf Friese steden te raken. Hier kun je met kilometerkaarten op het spelbord de route volmaken. Maar soms heb je pech en moet je EHBO-kaarten en Kondysje-kaarten inzetten om weerstand te overwinnen. Zo kan je een rij van slechte kaarten trekken en pech hebben. Gelukkig is er het 'Elfstedenkruisje' een kaart die de meeste problemen wegvaagt, al mag je die kaart pas halverwege het spel (vanaf Bolsward) in zetten. De misère (maar ook de voorspoed) die je voorbij ziet komen zijn bijzonder mooi geïllustreerd. Daarmee ontstaat er een romantisch beeld van een Elfstedentocht die al lang niet meer is gehouden.

In principe geldt dat beeld voor ons vandaag de dag ook nog steeds. Opnieuw, eigenlijk.

Dat het spel nog vóór de Elfstedentochten van 1985 en 1986 werden gehouden, was mij niet bekend. Ik vond nog een verslagje over de lancering. Die blijkbaar in Thialf was. Thialf was toen nog niet overdekt. Helaas heb ik geen foto's kunnen vinden. Dus dit bericht is het enigste bekende, tot nu toe.

WEER GEEN IJS DEZE WINTER? - TOCH EEN ELFSTEDENTOCHT

Is er geen ijs in de winter die nu voor ons ligt, het doet er weinig toe: het maken van Elfstedentochten zal toch mogelijk zijn.

Door: Fenno L. Schoustra

Dat danken we aan het Friesch Dagblad, dat zojuist een nieuw spel uitgegeven heeft. Elfstedentocht, een soort kruising tussen het oude ganzenbord en het kaartspel. Het spel is ontworpen door Jannis C. Dutthijn, uit Castricum, die zelf een aantal jaren in Friesland heeft gewoond, en ontwikkeld door Bevink Edities. De vorige week is in het Thialfstadion in Heerenveen het eerste exemplaar van het spel uitgereikt aan de voorzitter van de Vereniging De Friesche Elf Steden, de heer drs. L.R. Kuperus.

Dat gebeurde tijdens een bijeenkomst in het restaurant van het stadion, waar de directeur van het Friesch Dagblad, de heer R. Boomgaardt, het spel introduceerde.

SPANNINGEN

De heer Boomgaardt sprak daarbij over toenemende spanningen door het steeds maar uitblijven van een nieuwe tocht, en hij hoopte dat de mensen die dit nieuwe spel zullen spelen op deze manier iets van die spanningen kunnen afreageren. Jeen van den Berg, van wiens adviezen de ontwerper gebruik had gemaakt, zei in een geestig speechje dat de uitgevers zullen moeten zorgen de oplage voor half januari kwijt te zijn. Hij onthulde daarbij dat de rijders zelf besloten hebben dat de tocht omstreeks die tijd door zal gaan. De heer Kuperus, die tot zijn ongenoegen als voorzitter van de Elfstedenvereniging tot dusver nog geen Elfstedentocht mocht meemaken, maar het toch doorlopend druk heeft met het ontvangen van journalisten en het aanwezig zijn bij “Elfsteden-happenings” als dit in het ijsstadion, prees de uitvoering van het spel en zei te hopen dat de uitgevers er het succes mee krijgen dat zij beogen. Het spel, dat inderdaad onberispelijk is uitgevoerd, bestaat uit een aantal zogenaamde rijderskaarten (kilometerkaarten om bepaalde afstanden af te leggen, hulpkaarten om tegenslagen te overwinnen en skrikkaarten, om van te schrikken, die voor- of tegenspoed aankondigen) en uit wedstrijdkaarten, die 1, 2 of 3 kilometers waard zijn.

Van de voorkomende tegenslagen willen wij er wel enkele benoemen: valpartij, bevroren tenen, schaats gebroken, sneeuwblind, schotsen op de Zwette, scheuren in het ijs bij Osingahuizen, misrijden op het Slotermeer, kromme ijzers bij Kimswerd, stompe schaatsen op de Sexbierumervaart, opgeven bij Vrouwenbuurtstermolen, last van kramp bij Wijnaldum — enfin, allemaal reële mogelijkheden, die Jeen van den Berg als insider de ontwerper zal hebben ingegeven. Natuurlijk staan er een aantal gunstige kaarten tegenover: uitstekend vorm, prima materiaal, u rijdt snel, u krijgt een kop warme soep, inzinking te boven, u krijgt sinaasappelen, u krijgt chocolademelk.

Het spel lijkt, zo op het eerste oog, niet bijzonder gemakkelijk, maar dat is de enige echte officiële Elfstedentocht ook niet: een erg gemakkelijk spel zou niet bij de supermarathon hebben gepast.

FOUTJES

Jammer dat het spelreglement enkele foutjes bevat, al slaan die dan niet op het spel zelf, maar op de historie van de tocht: er is aan het slot een lijstje met namen van Elfstedentochtwinnaars toegevoegd dat niet deugt. De man die in 1929 de Elfstedentocht won, heette niet Karst Leembrug, maar Leemburg. De rijder die in ’33 als tweede binnenkwam, schreef zich niet als Kastelein, maar als Castelein. En dan 1940: “geen prijs toegekend,” staat er in het lijstje. Hoe hebben we het nu? Er zijn in dat jaar liefst vijf (eerste) prijzen uitgereikt: een grote gouden medaille voor alle vijf rijders van de kopgroep. Dat zijn futiliteiten, die uiteraard niets te maken hebben met het mooie spel zelf, maar waarom ook dit niet accuraat gedaan, terwijl het spel overigens zo goed verzorgd is?

En dan, tot slot, de toeschouwers bij de finish, afgebeeld op de omslag van de doos. Zagen die werkelijk zo onaandoenlijk, wanneer de winnaar binnenkwam? Wat wij ons ervan herinneren, is dat ze van enthousiasme niet te houden waren! Maar nogmaals, dat doet aan het spel niets af. Wij twijfelen er niet aan dat het bij velen, en zeker bij de Friezen, een warm onthaal zal vinden.

bron: https://periodieken.historischcentrumleeuwarden.nl/issue/TKK/1976-12-04/edition/null/page/5?query=

Fascinatie

Mijn herinnering waren de mooie en soms lastig speluitdagingen. Voorvallen waarin je als speler sinaasappels werden aangeboden en opeens kracht had om door te zetten. Of dat de sneeuw op de route werd bevroren en je stil komt te staan.

Kaarten

Om een idee te hebbe over de speelkaarten, hier een aantal mooie en bijzondere gebeurtenissen tijdens de Tocht. Met dank aan Jeen van den Berg.