Maatschappelijk middenveld 2.0

Het Wetenschappelijk Instituut (WI) van het CDA gaat in het voorjaar het maatschappelijk middenveld bestuderen. Een voorzet.

Het maatschappelijk middenveld, een typische CDA-term. Als je niet gewend bent aan het christendemocratisch jargon, zou je kunnen denken aan een strategie om voetballers in te zetten voor de maatschappij. De term is ook wat gedateerd. Het komt uit een tijd van verzuiling en alleen de insiders kennen de discussie over de huidige staat er van. Je moet je ook afvragen of dit middenveld dan zo ja of te nee overboord moet.

Veel is al geschreven over de civil society, zoals deze term in het Engels bekend staat. En veel oorzaken zijn genoemd waarom het maatschappelijk middenveld onder druk staat, zoals de ontzuiling, de globaliserende maatschappij, de individualisering,  de komt van het internet, etc.

Het moderne ziektebeeld van een postmodern land, laten we maar zeggen. Ik ben opgegroeid in een verzuilde omgeving en kan dus meepraten over een verzuilde jeugd. De keuze naar welke basisschool je ging, was ook leidend voor de keuze met wie je als kind na schooltijd speelde, bij welke vereniging je lid was en je was omgeven met de media die bij de zuil hoorde. Gelukkig is de ontzuiling ingezet, keuzevrijheid is een groot goed en niet iedereen had de kracht zich uit een zuil te ontworstelen door tegen de stroom in te roeien. Sterker nog, niets erger was dan 'zuilloos' te zijn. Dan hoorde je immers nergens bij.

Het maatschappelijk middenveld, en dan heb ik het over de vakbond, de ouderraad en MR van een school, de personeelsvereniging, de fanfare, de korfbalvereniging, etc, kent anno nu te weinig slagkracht meer. Het gevoel van mensen is dat het lastig is om vrijwilligers te werven, maar ook dat er minder betrokkenheid is. Onder het ledenaantal van verenigingen en organisaties slaat de vergrijzing toe. We hebben daarnaast (of daardoor) ook een nabije overheid, die erg dicht tegen de huid van de burgers zit en veel voor ze regelt.

Zoals zo vaak grijpen CDA'ers terug naar hoe het vroeger was. Met alle respect hoor, maar uitspraken over 'het Rijke Roomse Leven' of 'een ARP-nest' geven meer een persoonlijke notie over een soort van heimwee en wellicht ook een het gevoel weer van vervreemding dat de maatschappij nu veel individualistischer is. Maar ook jongeren hebben daar last van. En misschien komt dat ook wel door de afbrokkeling van dat maatschappelijk middenveld, zoals het er vroeger uitzag.

Omdat de wens van mensen nog steeds is om ergens bij te horen, samen acties te ondernemen, gevoelens en verhalen te delen, is de voedingsbodem van een maatschappelijk middenveld niet verdwenen. En ik durf wel te stellen dat het maatschappelijke middenveld, als een krachtenveld waar een overheid maar weinig invloed op heeft, gewoon mee veranderd is met de mensen van nu. Een maatschappelijk middenveld als een organisatievorm waarin mensen zoals u en ik zich organiseren, activiteiten ontplooien, iets 'goeds' willen doen, willen delen en problemen willen oplossen bestaat gewoon nog, alleen is het stevig veranderd. Er is sprake van een maatschappelijk middenveld 2.0.

Live Aid was in 1985 een wereldwijd benefietconcert van 16 uur ten behoeve van de hongersnood in Ethiopië. Initiatiefnemer Bob Geldof had een groepje muzikale vrienden opgetrommeld om op te treden voor een Wembleystadion in London en een stadion in Philadelphia, maar ook voor miljarden op andere plekken in de wereld voor de TV. Het werd een grootste benefietconcert ooit gehouden met een opbrengst van 254,5 miljoen dollar. De impact was groot op maar vooral na deze 13e juli.

 Bob Geldofs initiatief is een voorbeeld van het maatschappelijk middenveld 2.0. Er is namelijk een gezamenlijk probleem of belang (de hongersnood in Afrika), men weet mensen te bewegen om zich in te spannen, op te offeren, bij te dragen, etc. voor dat belang (zo'n 250 miljoen dollar) en een boodschap te verkondingen (leuk in te pakken) die door een redelijk grote groep wordt begrepen en geconsumeerd. Helemaal goed, iedereen blij.

Vanuit de aloude gewenning dat het maatschappelijk middenveld gebonden is aan structuren, overleggen, ALV', transparante hiërarchieën, etc. moet je Geldof's actie wel afdoen als een eendagsvlieg. Maar dat is juist niet zo.

In 2005 hield Geldof opnieuw een Live 8 voor het kwijtschelden van schulden van derde wereldlanden (we don't need your money, we need your voice) en sinds 2004 draaien een aantal radio dj's in een Glazen Huis muziek voor het goede doel dat multimediaal te volgens is. In 2009 leverde dat met overheidssteun 7,1 miljoen euro op. Een jaar later, in 2010, haalden de dj's opnieuw 7,1 miljoen euro op, maar nu zonder steun van de overheid. Een knap staaltje maatschappelijk middenveld 2.0

Of neem het meisje Sahar (14), uit Afghanistan dat in het Friese Sint Annaparochie woont en uitgezet moet worden. Sahar zit op het gymnasium in Leeuwarden en blijkt een uitstekende leerlinge. Een heuse campagne kwam er. Geen zaaltjes met mensen, geen spandoeken, maar alles via de sociale media. De hyvessite 'Sahar moet blijven' haalde zomaar een kleine zes duizend sympathisanten. Ook andere petitiesites scoren goed, zodat het ook de gevestigde media haalde. En dan zijn er nog de volop onzichtbare acties die we vast wel kennen, maar niet die aandacht halen als de voorbeelden hier boven.

We mogen best kritiek hebben op de nieuwe vorm van organiseren, op de snelle manier van actie.

Want door de snelheid en kortstondigheid kan er weinig verantwoordelijkheid zijn bij deelnemers. Er is sprake van een 'hit and run' mentaliteit: kort en snel ergens aan meedoen en dan weer onafhankelijk zijn. Oorzaken liggen bij ouders van kinderen/ jeugd die de jaren '60 mee maakten en zich juist losmaakten van een knellende verantwoordelijkheid. 

Kinderen van nu weten niet wat duurzaamheid is met betrekking tot relaties, dat weten vele van hun ouders immers ook niet. Positief gezien willen jongeren best wel wat doen voor een ander, een gemeenschappelijk belang dienen. Alleen niet meer op een manier die te maken heeft met lidmaatschap, want 'vrienden' of 'followers' klinkt beter als je je tegenwoordig ergens aan conformeert.

Tot slot is authenticiteit belangrijk, wil je iets bereiken in het maatschappelijke middenveld 2.0. Toen Job Cohen (PvdA) zijn belangen voor het voetlicht wilde brengen op de bxfchne van Pinkpop, juni 2010, werd hij uitgefloten en weggehoond. 

Niet omdat het Pinkpoppubliek zo rechts van aard is, maar de campagnetruc van Cohen werkte niet. Had er een bierbedrijf gestaan met een promopraatje, was die het zelfde overkomen. Terwijl de festivalgangers heus een biertje lusten. Je moet de tijdsgeest en je podium goed aanvoelen.