Het einde van Anton Jongste | Wie is de Mol baas zwaait af

Eindredacteur en geboren Fries Anton Jongstra (46) neemt na veertien jaar 'mollen' afscheid van de hitserie 'Wie is de Mol?'. Nu kan het. De Televizierring is binnen.

Interview uit de Leeuwarder Courant van 1 februari 2014

Arme kandidaten van 'Wie is de Mol'. Ze zitten in een sneeuwbol die telkens door elkaar wordt geschud. Mol-baas Anton Jongstra bedacht dertien jaar lang opdrachten, liet het op de meest onverwachte momenten sneeuwen en zorgde er steevast voor dat de deelnemers verdronken in hun eigen Intriges.

Behangen met portofoons, koptelefoons en andere attributen, beschouwde hij jaar in jaar uit stoïcijns alle commotie bij de spelers.

"Je kijkt naar ze als een bioloog naar insecten onder een glaasje."
Geamuseerd: "O?" Later: "Ik wil drama. Ik weet nog dat de molkandidaten in serie acht van het hoogste gebouw in Thailand moesten abseilen. De toren was zo ver-schrik-ke-lijk hoog. Je weet dat een aantal deelnemers dan denkt: O God, dat doe ik niet, dat durf ik echt niet. Dus vertel je ze dat er vier mensen moeten abseilen. De rest mag gewoon boven blijven.
Tevreden: "O, o, o, wat zijn de mensen met hoogtevrees dan blij. Dan plant je opluchting. Maar daarna doe je de groep die naar beneden gaat een aanbod. Als zij de anderen die boven zijn gebleven, uiteindelijk toch naar beneden lullen, krijgen ze 10.000 euro.
Jongstra zwijgt even. "Wat krijg je dan?" Eerst is er angst bij de mensen die niet durven, daarna opluchting en daarna raken ze verstrikt in het gevoel dat ze toch over de rand moeten."

Daar geniet je van?
"Natuurlijk. Maar ik vind mezelf geen sadist, eerder een psycholoog. De Mol is een sociaal experiment, je stopt een groepje mensen in een snelkookpan. En wat de Mol me heeft geleerd is dat groepen voorspelbaar zijn. Mensen laten zich regeren door angst, door eigenbelang, door het verlangen om te winnen.
Jongstra maakte dertien molseizoenen. Alleen aan serie vier werkte hij niet mee. En door de jaren heen leerde hij op het spel vertrouwen. "Je moet niet te veel sturen. Je moet juist loslaten."
Nooit, echt nooit was hij spijtig over het vertrek van een deelnemer. Nooit ook was hij teleurgesteld als een opdracht anders ging dan gedacht. "Ik vertrouwde er met regisseur Rick McCullough op dat het geweldig, fucking briljant zou worden."
En nu stopt hij ermee. Jongstra heeft een eigen, nieuw programma bedacht dat hij voor BNN gaat maken. "Het wordt een avontuurlijke serie. Met Bekende Nederlanders die op reis gaan en met opdrachten ook. Er zit alleen geen mol in, maar wel een ander element waardoor mensen er hopelijk net zo verslingerd aan raken.

Alweer met BN'ers? Wanneer stopt die hype?
"Die vraag krijg ik vaker. Vooral van onbekende mensen die aan de Mol mee willen doen. Dan zeg ik dat het publiek Bekende Nederlanders wil zien."
Met een sardonisch glimlachje: "Maar het kan natuurlijk ook dat Onbekende Nederlanders gewoon te saai zijn. Pas als er meer BN'ers dan niet BN'ers zijn, komen we er waarschijnlijk weer vanaf. De televisie is een zichzelf in stand houdend gedrocht geworden."
Volgend jaar maart komt zijn nieuwe serie op televisie, aansluitend op de vijftiende Mol-reeks waar hij niet meer aan meedoet.

De Mol is eredivisie, straks begin je weer op nul.
"Eredivisie? De Mol zit al jaren bij de top 5 van de Champions League. En nu moeten we met het nieuwe programma eerst maar weer landskampioen zien te worden."
De Mol is zijn kind. Een kind dat hij los moet laten. "Twee weken geleden, toen ik mijn vertrek net had aangekondigd, voelde dat als rouw, als afscheid nemen, en het tegelijk niet willen. Maar nu is het een opluchting."

Want diep in zijn hart wil Jongstra niks liever dan nieuwe eigen programma's bedenken en uitvoeren. "Maar dat is een lange weg", zegt hij. "Je moet ideeën verkopen, en dat is best moeilijk."
Hij trekt een uitdrukkingsloos gezicht. "Dan zit je tegenover een programmabaas die zo kijkt." Hij slaat zijn armen strak over elkaar. "Tegenover iemand die er zo bij zit. En als jij vertelt over een wending in jouw nieuw bedachte programma, zegt een omroepbaas niet: "O ja? En dan?" Zo iemand kijkt je aan en zwijgt. Afschuwelijk. Omroepmensen zijn vergelijkbaar met huizenkopers die niet gretig willen overkomen."

Slechts een op de veertig programma-ideeën wordt daadwerkelijk gemaakt, zegt Jongstra, die samen met compagnon Jan-Pieter Stafleu televisieformats bedenkt. "Maar wij scoren er een op de tien. Want wij hebben veertien jaar lang opdrachten verzonnen voor de Mol. En al die opdrachten zijn in essentie miniformats voor programma's."

Hij is trots op de Televizierring die de Mol eindelijk, na zeven nominaties won. "Elke keer als ik 's nachts, na een Televiziergala, in Carré het licht uitdeed dacht ik: Ik kom hier nooit weer. Omdat ik kwaad was, ja."

"Toen we van 'De TV-Kantine' verloren was ik kwaad. En toen 'Voetbal International' won was ik woedend. Johan Derksen riep telkens dat hij niks van de ring moest hebben, dat hij de hele uitverkiezing verschrikkelijk vond, maar ondertussen hengelde zijn programma wel live naar stemmen. De Mol heeft vier keer van programma's van de commerciële zenders verloren, omdat wij onze kijkers niet live konden oproepen om voor ons te gaan stemmen. Alle andere genomineerden deden dat wel."
Maar de ring is binnen. Goddank. "Het was een angstdroom van me, dat ik weg zou gaan en dat De Mol dan de Televizierring zou winnen."

Echt?
"Echt. De ring is de belangrijkste televisieprijs van Nederland. Die krijg je van de kijkers. Hoger kan niet."

Nu mikt hij op een nieuwe groeibriljant. Het zoeken nar geschikte bekende Nederlanders is alweer begonnen. Droog: "Best raar. Want zelf zou ik nooit meedoen. Niet aan De Mol en ook niet aan dit programma. Ik houd niet van spelletjes. Risk duurt vier uur. Dat vind ik al veel te lang. En De Mol duurt maximaal drie weken. Het stopt nooit. Het gaat vierentwintig uur per dag door."
Hij is liever de man achter de schermen. En al die jaren genoot hij van de gretigheid van de Mol-kandidaten. "Het is niet echt hè? Het is spelen en het is feel-good. Bij De Mol gaat het er niet om wie je stomd vind, en wie je eruit wilt gooien. Maar liegen en bedriegen mag. En de kandidaten zijn er klaar voor. Die gaan voluit. Soms verbaasde ik me wel over de risico's die ze wilden nemen. Onwillekeurig denken ze volgens mij toch: Ach het is de AVRO. Het kan wel. Maar daar hielden we rekening mee. We waren voorzichtig."

Dat Janine Abbring in seizoen dertien een rugwervel verbrijzelde toen ze vanaf een rots in het water sprong? Jonstra: "Dat was een ongeluk. Pure pecht. Dat had ook kunnen gebeuren in een programma als "Sterren springen van de plank". Dat is zelfs gevaarlijker, daar maken ze salto's.
Het was het enige ongeluk in veertien jaar Mol. En Anton Jongstra begint nu aan een nieuw hoofdstuk. "Ik ben niet iemand voor een vaste baan. Ik denk nooit aan wat ik kan verliezen. Ik denk liever aan wat ik kan winnen. Ik las in de krant over een tekst van Samuel Beckett:

Ever tried. Ever failed. No matter. Try again. Fail again. Fail better. 

Tenniser Stanislas Wawrinka, de winnaar van de Australian Open, heeft dat citaat op zijn arm getatoeëerd. Ik geloof in die tekst. Heel erg. Ik kan niet wachten."

Hoogtepunten volgens Anton

De beste Mol-reeks ooit? "Dat was de serie in Argentinië, ook omdat winnares Frederique Huydts er in zat. En de een na laatste aflevering van die serie - toen de kandidaten werden opgepakt door de politie en in een rechtszaak belandden - was de beste een-na-laatste-aflevering ooit."

De beste mol? "Dennis Weening. Brutaal, scherp en verrassend." Het beste Mol-land: "Zuid- en Midden-Amerika. Dat komt door de mentaliteit van de mensen daar. Het lijkt toch een beetje een gevaarlijk volkje. En de Filipijnen, dat ondanks dat het in Azië ligt, héél erg Zuid-Amerikaans aandoet." Het slechtste Mol-land. "Thailand. Thaï zeggen altijd 'ja', tot het zover is. Dan zeggen ze 'nee'. En Japan is prachtig, maar je moet er geen programma willen maken. Japanners antwoorden op alles 'nee' zonder het woord in de mond te nemen. Ze zeggen 'misschien', maar ze bedoelen gewoon keihard 'nee'."

De Mol-presentatoren? "Angela was in staat om kandidaten de goede kant op te sturen, omdat ze het anders zo sneu voor ze vond. Karel dreef het streng zijn net te ver door. Kandidaten waren echt bang voor hem. Pieter Jan Hagens en nu Art Rooijakkers passen precies."

Wie is de Mol werd bedacht door de Belgische televisiemakers van Woestijnvis. In 1998-1999 was het eerste seizoen op de Vlaamse televisie. Daarna volgden nog twee Belgische series.
In Nederland startte de Mol in 1999. Deze zomer beginnen de opnames voor de vijftiende serie. Het programma trekt dit jaar tussen de 2,5 miljoen en 3 miljoen kijkers per aflevering. Dat is meer dan ooit.