Friese few: Stop met het slopen van de plattelandsmentaliteit

‘Generatie 2028’, het document ter inspiratie voor de legacy van LF2018, is een bron voor tweespalt. Slechts een handjevol bepaalde de inhoud waar vanuit de komende jaren veel gemeenschapsgeld los komt. Vanuit het Engels: The Few. Democratisch gekozen volksvertegenwoordigers hebben er geen grip op. De eerste tekenen worden zichtbaar: wie krijgt wel subsidie, wie niet.

Maar bovenal wordt duidelijk dat Friezen te maken krijgen met het verdwijnen van het eigene: rust, ruimte, eigenheid in traditie en cultuur en landschap. Precies dat wat de inwoners (The Many) zo gelukkig maken. Terwijl men in de Verenigde Staten van Amerika de wonden likt na vier jaar Donald Trump, groeit in Fryslân het populisme ook. Forum voor Democratie haalde vorig jaar vanuit het niets 6 zetels en werd de tweede grootste partij in de Friese Staten. 

Daarom een oproep aan de elite, het handjevol (de Friese few): 

“Stop met het slopen van de plattelandsmentaliteit, het drammen en de spiegels dat Fryslân niet het bêste lân fan ierde is…”

Laat mienskip bij de mensen en gebruik de eigen kracht, het geluk, het nuchtere van de Friezen als bron voor een fijn leven. Houd het een beetje positief, zend vertrouwen.

Waar het mis gaat, enkele voorbeelden. Excuus voor de vele Engelse woorden, ik haal ze aan. Bedacht ze niet.

Spelregels Verhalenavond:“It mei ek yn it Frysk…”

In 2018 startte Leeuwarden-Fryslân Culturele Hoofdstad niet met het volle plein waar koning Willem Alexander een klok luidde, maar de avond ervoor al. In Friese huiskamers, kroegjes, mini musea en andere bijzondere plekken. Met verhalen die verteld moesten worden, die dichtbij het hart lagen. Zoals het ooit in de 19e ging met ‘Winterjûnenocht’ gebeurde.

Het succes kreeg een jaar later een vervolg, maar verhuisde naar de herfst. Naar de maand november omdat Leeuwarden dan een festivalmaand heeft. Ben je verteller in Top & Twel of in Augustinusga, je buigt mee naar wat de hoofdstad voor je bedenkt. Zoals het thema. In 2020 moest je vertellen ‘water’ zijn omdat dit door de Friese marketeers is bedacht. Onverhoopt overboord gegooid vanwege de Coronacrisis, dus moest het in november 2020 gaan over ‘het virus’.

Maar daarmee was de goed bedoelende verteller érgens in Fryslân er nog niet. Er waren nog wel een paar spelregels. De artistiek leider sluit als échte spelregel nog af dat het verhaal ook wel in het Fries verteld mag worden. Maar, begon het daar niet mee?

Nacht- en kustbeleving

Sense of Place is een van die ‘research en developmentdingen’ van Generatie 2028. “Om erfskip, lânskip en miensip als DNA van Fryslân onder een microscoop te leggen.” Het is dan ook daarom de bedoeling dat er aan de Friese Waddenkust kunstwerken komen.

Maar daar zit de nu al gelukkige Fries niet op te wachten, getuige deze berichten uit Zwarte Haan en Westhoek.

Wie wint er? De drammer met de rusteloze ziel dat er ontwikkeld moet worden? Of de bewuste burger die het geluk, zijn Place, al heeft gevonden?

Lân fan Taal

Het leuke en sprankelend project Lân fan Taal is niet meer. Een speeltuin van streektalen, Stadsfries, Engels, Nederlands en Frysk moest wijken voor een internationaal aantrekkelijkere ‘UNESCO City of Literature’. Het Lân werd ingeruild voor een City. 

Waarom?

Omdat al die streektaaltjes niet zo interessant zijn voor een Chinees of Canadees. Onzin? Zo staat het opgeschreven in het document Generatie 2028. Bovendien clickt de buitenlander via websites, Facebook of andere socials wat makkelijker op ‘City of Literature’ dan op ‘Lân fan Taal’. Grote vraag: Utrecht is ook stad van de literatuur volgens Unesco. En ligt voor de Chinees of Canadees net iets dichterbij Schiphol. Waarom was het inruilen van Lân fan Taal écht zo nodig? Ook vanuit het boekje: “Ambitie is het tegengif van het calimerocomplex.”

Je zal maar inwoner zijn van Makkinga, Midsland of Vrouwenparochie.

Hypersubsidies

Geheel in lijn van de ambities van Generatie 2028 start een ‘makers cultuur’ die ons Friezen een spiegel wil voorhouden. Nu is deze makers cultuur gesubsidieerd. Maar cultuur hóórt een zetje te krijgen vanuit de mienskip. Toch is er sprake van een gesloten mienskip. Generatie 2028 is duidelijk: alléén met een Coalition of the Willing is er beweging mogelijk. Zij krijgen de subsidies. Zodat er projecten, organisaties en festivals startten zonder breed draagvlak. Vanuit een onzekere behoefte.

• Het Fries Landbouwmuseum dat eerder gemotiveerd werd door de subsidieverstrekker om te verhuizen naar Goutum krijgt nu geen steun. Omdat het niet onderdeel uitmaakt van de Coalition. “Er zou te veel nadruk liggen op machines en techniek, en te weinig op de hedendaagse discussies over landbouw.” Als je géén onrust voelt ben je niet subsidiewaardig, zeg maar.

• Festival Welcome To The Village in Leeuwarden, dat in 2013 direct was uitverkocht, raakte de afgelopen jaren niet meer alle kaartjes kwijt. Nu kun je het gooien op slecht weer, het overvolle festivalaanbod, concurrentie enz. Maar dat doen vergelijkbare lokaal geïnspireerde festivals ook niet. Toch ontving het festival in 2020 € 70.000 extra subsidie vanwege criteria zoals circulaire economie en nationale en internationale aantrekkingskracht. Ondanks dat WTTV niet doorging.

• Explore the North, weer een Leeuwarder initiatief, krijgt over vier jaar telkens € 100.000 per kalenderjaar. Met de duizend betalende bezoekers die het festival in 2019 trok, is dat omgerekend honderd euro subsidie per betalende bezoeker.

• En waarom moest de New Noardic Wave er komen? Om (zoals ze zelf zeggen) : ‘met jou de tanden in de nieuwe tijd [te zetten], want het noorden is meer dan rust, ruimte en nuchtere mensen.’ Was de Wave er ook gekomen zonder de subsidie, de Coalition? En hadden ze dan ook deze teksten op de eigen site gezet? 

We kennen het antwoord.

Een alternatief?

Mijn belangrijkste kritiek is dat het onzinnig en onnodig is om een beeld te schetsen dat Friezen en Fryslân voortdurend op een 0-2 achterstand staan. Dat je met cultuur op een gelijkspel uit kan komen.
Dat it bêste lân foar de ierde nog gemaakt moet worden. Dat kunst een hefboom is voor een ommezwaai. Dat wat aanwezig is niet goed genoeg is. Dat de mensen hier niet in staat zijn tot excellentie. Dat er te weinig wordt geïnnoveerd, te weinig ontwikkeld. Dat onze plek onvoldoende een bestemming is.

Het zou zo veel fijner zijn als we met al die negativiteit over it Heitelân stoppen. Het zenden van twijfel. De onrust dat we niets kunnen. 

Maar dat we de kleine eigenaardigheden, de authentieke pogingen verheven tot waardevol. Misschien zijn ze onzichtbaar, want geen subsidielabel. Maar ze bestaan wel. En hebben betekenis voor veel mensen. Die hier al wonen. Er gewoon zijn. Omarm het, laat je niet afleiden door een ander. Wie en wat je niet bent en nooit wilt zijn.

Dat is de échte verandering die richting 2028 gemaakt moet worden.